Onlangs verscheen in meerdere kranten bericht over een arrest gewezen door het gerechtshof inzake een stel dat tijdens hun huwelijksreis kort na elkaar (23 minuten verschil!) is overleden, vermoedelijk door voedselvergiftiging. De zaak ging over de erfenis: het stel was pas net getrouwd en had derhalve nog geen (op elkaar afgestemde) testamenten gemaakt.
Omdat de vrouw als eerst is overleden en geen testament had, is haar nalatenschap volgens de wet naar haar echtgenoot overgeërfd. Echter, omdat haar echtgenoot ook geen testament had, is met zijn overlijden 23 minuten later zijn nalatenschap naar zijn familie overgeërfd. Dit lijkt logisch, maar bij zijn nalatenschap hoorde dus ook het gehele vermogen van zijn echtgenote, hetgeen hij enkele minuten vóór zijn overleden had geërfd.
De rechtbank oordeelde in eerste aanleg dat deze gang van zaken weliswaar juridisch juist is, maar niet rechtvaardig aanvoelt. Daarom oordeelde de rechtbank dat de vermogens van beide echtgenoten naar hun respectievelijke families zouden overerven. Hierop is de moeder van de echtgenoot in hoger beroep gegaan, met het argument dat het oordeel van de rechtbank in strijd is met de wet. Mevrouw heeft gelijk gekregen van het gerechtshof: volgens het hof kan hier alleen van de wet worden afgeweken indien sprake is van uitzonderlijke omstandigheden die een dergelijke afwijking rechtvaardigen. Daar is volgens het hof geen sprake van in deze zaak, omdat de wetgever juist een met deze situatie vergelijkbare situatie voor ogen had bij het maken van de wet. Samen met een aantal andere feitelijke overwegingen wordt in hoger beroep het vonnis van de rechtbank vernietigd en wordt de moeder van de echtgenoot in het gelijk gesteld.
Van dit arrest kan van alles worden gevonden, maar feit is dat de wet duidelijk is op dit punt. Als men hier van de wet wil afwijken, moet dat volgens de wetgever met een testament. Hoe zou dit dan werken? In een testament kan een overlevingsclausule worden opgenomen (ook wel de rampenclausule of 30-dagenclausule genoemd). Vóór 2010 was deze clausule voornamelijk om fiscale redenen relevant, maar ook nu het fiscale voordeel van deze clausule niet meer aanwezig is blijft de clausule relevant voor situaties als hierboven beschreven.
Wat houdt een dergelijke clausule in? Wanneer de echtgenoot tot erfgenaam wordt benoemd, koppel je met deze clausule een ontbindende voorwaarde aan de erfstelling. Dan wordt bijvoorbeeld bepaald dat de echtgenoot de enig erfgenaam is, mits de echtgenoot de erflater 30 dagen overleeft. Mocht de echtgenoot binnen deze 30 dagen overlijden, erft de nalatenschap van de erflater bijvoorbeeld naar eigen familie.
Een testament met deze clausule had in de bovenstaande zaak veel problemen kunnen voorkomen. Een andere situatie waarbij deze clausule uitkomst zou bieden is de situatie waarin een echtpaar samen in een vliegtuigongeluk terecht komt. Afgezien van het feit dat met een dergelijke clausule de nalatenschap financieel netjes kan worden afgewikkeld, bespaart het de nabestaanden ook de nodige (emotionele) lasten: zo praten de families van het echtpaar uit bovenstaande zaak niet meer met elkaar vanwege de rechtszaak.